CÔNG NGHỆ

Theo thông tin từ Cục Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ, Trung Quốc sở hữu trữ lượng đất hiếm lớn nhất toàn cầu với 44 triệu tấn, trong khi Việt Nam đứng thứ hai với khoảng 22 triệu tấn.

Đất hiếm bao gồm 17 loại chất liệu có tính từ và tính điện hóa độc đáo. Đây là loại khoáng sản đặc biệt, với nguyên tố đất hiếm mang ý nghĩa hết sức quan trọng và được xem là vật liệu chiến lược cho sự phát triển của các lĩnh vực công nghệ tiên tiến, như điện năng, điện tử, quang học, laser, vật liệu siêu dẫn và chất phát quang. Chất này không thể thiếu cho xe điện, pin lưu trữ, tấm pin năng lượng mặt trời cùng với tua-bin gió…

Theo quyết định số 866/QĐ-TTg được phê duyệt vào tháng 7 năm 2023 liên quan đến "quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng các loại khoáng sản trong giai đoạn 2021 - 2030, với tầm nhìn đến năm 2050", Việt Nam dự định sẽ khai thác khoảng 2 triệu tấn quặng đất hiếm nguyên khai mỗi năm.

Thực tế cho thấy, nhiều quốc gia lớn trên toàn cầu đang chú ý đến tài nguyên đất hiếm ở Việt Nam. Vào tháng 4 năm 2024, Tập đoàn Đất hiếm Trung Quốc (CREG), một trong những công ty hàng đầu thế giới trong lĩnh vực đất hiếm và đang nắm giữ 37,6% hoạt động khai thác đất hiếm tại Trung Quốc, đã bày tỏ nguyện vọng hợp tác khai thác và chế biến đất hiếm ở Việt Nam.

Điều đáng chú ý là đây là lần thứ hai mà Tập đoàn Trung Quốc này bày tỏ ý định đầu tư vào lĩnh vực đất hiếm tại Việt Nam. Trước đó, trong một cuộc họp diễn ra vào ngày 23/11/2023 giữa Chủ tịch Ủy ban Quản lý vốn nhà nước và Tập đoàn Đất hiếm Trung Quốc, CREG cũng đã bày tỏ mong muốn thảo luận về khả năng hợp tác.

Về công nghệ khai thác và chế biến đất hiếm ở Việt Nam, trong cuộc họp báo cáo kết quả hoạt động 6 tháng đầu năm của Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam (VAST) diễn ra vào giữa tháng 7/2024, PGS. TS Hoàng Anh Sơn - Viện trưởng Viện Khoa học Vật liệu cho biết rằng, mặc dù đã có những nghiên cứu từ rất sớm nhưng phần lớn chỉ dừng lại ở mức phòng thí nghiệm, chưa có công nghệ nào được đưa vào ứng dụng thực tiễn. Bên cạnh đó, việc chuyển giao công nghệ từ các quốc gia có kinh nghiệm chế biến sâu đất hiếm cũng gặp nhiều trở ngại do yêu cầu trình độ cao, cùng với việc các nước sở hữu công nghệ này thường giữ bí mật và hạn chế việc chuyển nhượng.

Để giải quyết vấn đề công nghệ, ông Sơn đề xuất rằng Việt Nam cần phát triển các nhiệm vụ nhằm nghiên cứu và phát triển công nghệ chế biến có tính khả thi, giúp tận dụng hiệu quả nguồn tài nguyên này. Ông cũng nhấn mạnh việc cần thiết xây dựng chương trình khoa học và công nghệ trọng điểm tập trung vào chế biến và ứng dụng đất hiếm trong các lĩnh vực như kỹ thuật, công nghệ cao và công nghệ cốt lõi.

Trong thời gian đó, Trung Quốc là quốc gia dẫn đầu toàn cầu trong lĩnh vực công nghệ khai thác và chế biến đất hiếm. Vào tháng 12 năm 2023, nước này đã có quyết định ngừng xuất khẩu một số công nghệ chế biến liên quan đến loại vật liệu quan trọng này.

Hiện tại, Trung Quốc đã triển khai công nghệ thị giác trí tuệ nhân tạo (AI) vào quy trình khai thác và chế biến đất hiếm. Công nghệ này hỗ trợ trong việc kiểm tra chất lượng, từ đó giúp năng suất tăng gấp đôi. Tuy nhiên, ngành công nghiệp đất hiếm tại Trung Quốc đang phải đối mặt với ba thách thức lớn: khó khăn trong việc đánh giá giá trị thực sự của AI, sự thiếu hụt trong quản lý dữ liệu hiệu quả, và sự khan hiếm nguồn nhân lực có kiến thức sâu rộng về cả AI lẫn đặc thù của ngành đất hiếm.

Dù gặp nhiều thách thức, Trung Quốc vẫn xác định mục tiêu cho ngành vật liệu đất hiếm là tăng cường sự kết hợp sâu sắc giữa trí tuệ nhân tạo (AI) và sản xuất công nghiệp. Trong tương lai, sự kết hợp “AI + đất hiếm” sẽ không chỉ dừng lại ở một vài lĩnh vực mà sẽ bao quát toàn bộ các khía cạnh của ngành này, từ thiết bị, sản phẩm, quy trình sản xuất cho đến quản lý và dịch vụ.

Việc kết hợp giữa AI và ngành công nghiệp đất hiếm, cùng với mức độ tự động hóa và thông tin hóa ngày càng cao, sẽ mang đến những cơ hội mới cho ngành đất hiếm tại Trung Quốc. Do đó, lĩnh vực này cần phải thực hiện những đột phá trong công nghệ thông tin quan trọng, nâng cao việc ứng dụng số hóa, sử dụng thiết bị thông minh và công nghệ điều khiển. Điều này sẽ thúc đẩy quá trình chuyển đổi và nâng cấp, nhằm hướng tới sự phát triển bền vững, giúp Trung Quốc duy trì vị thế là quốc gia hàng đầu về công nghệ khai thác và chế biến đất hiếm.